1950’lerdeki ticari gelişmelerden bu yana, plastik gerçek bir başarı öyküsü olmuştur. Kullanım alanı geniş, adeta mucizevi bir petrol ürünüdür. Dünya üretimi katlanarak devam ederken, 1975’te % 620 artarak, 2012 yılında 288 milyon tona ulaştı. Plastiğin başarısına gelince, şekillendirme kolaylığı, düşük maliyet, çürüme direnci, mekanik direnç, pratik, kullanım alanının neredeyse sınırsız olması, insan eliyle çok kolay ve ucuz geri dönüştürülebilmesi, ve avantajlı bir ambalaj malzemesi olmasını ilk akla gelen özellikler olarak sıralayabiliriz.
Deniz Kirliliği
Çeşitli kullanım amaçlarına hizmet eden plastik, pratik, çürümeye dayanıklı ürünler imal edilecek şekilde tasarlanmıştır. Çevre için ise bu özellik büyük bir dezavantaj haline gelir. İçeriği ve doğal etkenlere olan direncine bağlı olarak, bir plastiğin ömrü birkaç yıl ile birkaç yüzyıl arasında değişebilir. Denizde, kum, çakıl, kaya, dalga aşınması ve güneş radyasyonu etkisi altında plastik parçalanarak sadece birkaç milimetre boyutundaki parçacıklar halinde de kirliliğe olumsuz katkı sağlarlar. Yedinci kıta, mikro-plastik adı verilen küçük plastik parçalarından oluşan bir çorba gibidir, yüzey konsantrasyonları kilometrekare başına 200.000 ile 600.000 adettir ve bu plastik kirliliği milyonlarca kilometrekareyi aşıyor. Birkaç santimetreden bir mikrona (milimetrenin binde biri) ve hatta bir nanometreye (milimetrenin milyonda biri) kadar plastik kalıntı boyutları vardır.
Plastik bir kıtadan bahsederken, kastettiğimiz üzerinde yürünebilecek bir arazi değil. 7. kıtanın adı, plastik kirliliği birikim alanlarının kıtalar kadar geniş olması gerçeğinden kaynaklanmaktadır.
Plastik kirliliği, denizde salınan, dünyanın en büyük atık çöp sahası ünvanıyla bir kıta büyüklüğüne ulaştı. Bu atığın büyük bir kısmı plastik ve her dakika 80 ile 120 ton arasında bir yüzer kirlilik bu kıtaya ulaşarak negatif katkı sağlamakta. En yoğun döküntü deniz dibinde birikirken, yüzer döküntüler ise çeşitli büyüklükteki alt ve dairesel akıntılarla biraya gelerek bu yığını büyütmekte.
Yaklaşık olarak her yıl [küresel olarak] 100 milyon ton plastik üretildiği ve bu plastiğin yaklaşık% 10’unun okyanuslarda kirlilik oluşturduğu tahmin edilmekte. Okyanusun her mil karesinde yaklaşık 46.000 parça plastik olduğu varsayılıyor.
Pasifik çöp girdabı olarak da adlandırılan Büyük Pasifik Çöp Yaması, kuzey orta Pasifik Okyanusu’ndaki yüzer deniz enkaz parçacıklarının bir birikimidir. Kabaca 135 ° W ila 155 ° W ve 35 ° N ila 42 ° N arasında bulunur. Plastik ve yüzen çöp topluluğu Asya, Kuzey Amerika ve Güney Amerika’daki ülkeler de dahil olmak üzere Pasifik Kıyıları’ndan kaynaklanmaktadır. Bunlar sürekli büyüyen çöpün iki muazzam kütlesidir. “Doğu Çöp Yaması” olarak adlandırılan şey Hawaii ve Kaliforniya arasında yer alırken, “Batı Çöp Yaması” doğuya doğru Japonya’dan Hawaii Adalarına uzanmaktadır.
Subtropikal Yakınsama Bölgesi olarak adlandırılan yaklaşık 6.000 mil uzunluğunda bir okyanus akımı, etkilenen alanı tanımlamak için kullanılan plastik konsantrasyonun derecesine bağlı olarak, geniş ölçüde değişen aralığın belirsiz bir alanı boyunca uzanan iki yamayı birbirine bağlar. Bu girdap, son derece yüksek göreceli pelajik plastik, kimyasal çamur, odun hamuru ve Kuzey Pasifik Döngüsü’nün akımları tarafından yakalanan diğer enkaz konsantrasyonları ile karakterizedir.
Dev yüzen çöp adaları olarak mevcut yığının ortak algılanmasına rağmen, düşük yoğunluğu (metreküp başına 4 parçacık) uydu görüntüleri veya hatta bölgedeki sıradan kayıkçılar veya dalgıçlar tarafından algılanmayı önleyen bir kısmı da vardır. Bunun nedeni, genellikle mikroskopik olarak bilinen üst su seviyesindeki mikroplastik olarak bilinen, genellikle “tırnak boyutlu veya daha küçük plastik parçalarından” oluşan geniş bir şekilde dağılmış bir alana yayılmış olmasıdır.
Araştırmacılar kirliliğin 1.6 milyon kilometrekareyi kapsadığını iddia ediyorlar. Plastik konsantrasyonun merkezde kilometre kare başına 100 kilogram, yamanın dış kısımlarında kilometre kare başına 10 kilograma düştüğü tahmin edilmekte. Tahmini yaklaşık 87.000 metrik ton plastik, 1,8 trilyon parçadan oluşuyor. Kütlenin% 92’si 0,5 santimetreden büyük nesnelerden gelirken, toplam nesnelerin% 94’ü mikroplastiklerle temsil edilmektedir. Barındırdığı bazı plastikler 50 yaşın üzerindedir ve plastik çakmaklar, diş fırçaları, su şişeleri, kalemler, biberonlar, cep telefonları, plastik torbalar vs. gibi eşyaları (ve parçalarını) içerir.
Araştırmalar kirliliğin hızla biriktiğini göstermektedir. Benzer bir yüzen plastik döküntüsü, Kuzey Atlantik çöp yaması olarak adlandırılan Atlantik Okyanusunda bulunur. Bu bölgelere ek olarak yüksek konsantrasyonlarda plastik döküntüsüne sahip Akdeniz ve Karadeniz’de önemli rol oynuyor.
Denizdeki atığın %80’inin karadan geldiği tahmin edilmekte. Bu kirlilik esas olarak karada özensizce terk edilmiş, kötü toplanmış, kötü geri dönüştürülmüş evsel atıklardan kaynaklanmaktadır. Bu atıklar, özellikle veya istem dışı doğaya bırakıldıktan sonra, rüzgar tarafından itilmek, kanalizasyon, nehir ve akarsular, yağmur, sel, tsunami gibi çeşitli doğal etkenler ve alt yapı kanallarıyla sürüklenmek suretiyle yolculuklarını okyanuslarda sona erdirmekteler.
İlk kez 1970’lerde farkına varılan bu olgunun, 2010 yılında evsel atıkların kötü yönetilmesiyle okyanuslarda 5 ila 13 milyon ton plastik kirliliğine neden olduğu tahmin edilmekte. Daha da endişe verici olanı, bu rakamın 2025 yılına kadar on kat artma ihtimali veya her yıl okyanuslara dökülebilecek 50 ila 130 milyon ton plastik demek olduğu anlamına geliyor. Bu artışın başlıca nedeni, henüz toplama ve geri dönüşüm altyapılarını oluşturmayan gelişmekte olan ülkelerin plastik tüketimindeki kontrolsüz artış, olarak söylenebilir. Oysaki doğanın geri dönüştürmekte zorlandığı, hatta başarılı olamadı bu süreç, insan eliyle iyi yönetildiğinde başarıyı elde etmek, hızlı ve nispeten ucuz olmakta. Ancak, yazının başlarında hakkında methiyeler sıraladığımız plastik doğaya terk edildiğinde, tüm canlıların geleceğini tehdit eden, sinsice gelişen bir düşman haline gelir.
Deniz ortamının yüzey kirliliği, bilim camiası ve halk tarafından büyük ilgi görüyor. Bu durumun neden olduğu, ekosistemin korunmasıyla ilgi özel bir çalışma yok. Plastik kirliliği, okyanuslardan çok önce ana karada başlar. Nehirlerin kirlenmesi, plastik kirliğinin denizlere taşınmasında ana araçlar oldukları için, daha derinlemesine incelenmelidir.
Bu kirliliğin en doğrudan etkisi, canlıların sürüklenme ağlarına veya büyük döküntülere sıkışmasıdır. Sonrasında deniz canlılarının bu kirliliği isteyerek veya istem dışı yutması gelir. Doğru bulun veya bulmayın, zararlı bir madde deniz ekosisteminin besin zincirine maalesef katılmıştır. Tüm deniz canlılarının, memelilerinin, balıkların, kaplumbağaların ve kuşların vs. ölümünün önemli bir nedeni olmaktan sorumludur. Yutulduktan sonra, sindirim sisteminde plastik birikir, organizmasında yarattığı tahribat nedeniyle direnci düşer, daha az beslenir ve sonunda hayatını kaybeder. Bazıları invaziv olabilen, plastiklere yapışan, on yıllarca, binlerce kilometreden fazla, akıntılarla taşınan çok sayıda zararlı organizma, ekosistemlerin dengesi için gerçek bir tehlikedir.Plastik ile ilişkili organizmalar balık, yosun, kabuklu deniz hayvanları kadar çeşitlidir. Kimisi, çıplak gözle görüldüğü gibi, bazıları gözle görülemeyen, mikroskopik boyutta olabilir.
Bu plastik kalıntılar çeşitli nedenlerle kimyasal kirliliği temsil eder. Yutulması halinde deniz canlılarına kimyasal olarak aktarılabilen bileşikler içerirler (biyolojik olarak kullanılabilir olarak adlandırılırlar). Bu moleküllerin bazıları potansiyel olarak toksiktir ve vücutta birikebilirler (biyolojik olarak birikirler). Ek olarak, ortamdaki plastiklerin zamanla, imalatları sırasında dahil edilen kimyasal bileşikler (çoğunlukla katkı maddeleri) çevrede veya organizmalar tarafından yutulduğunda serbest kalabilir.
Plastikler aynı zamanda kalıcı organik kirleticilerin vektörleridir. Bazı plastikler, nehirlerde, akarsularda ve okyanuslarda uzun süre kaldıklarında çevrede bulunan kirleticileri konsantre etme yeteneğine sahiptir. Böylece plastikler, bu moleküllerin başlangıç konsantrasyonunu 100.000’e kadar bir faktörle çarpabilir. Bu moleküller ayrıca canlı organizmalarda biyolojik olarak birikebilir, yani besin zinciri boyunca konsantre olabilir.
Ekosistemlerin plastiklerle kirlenmesi oldukça karmaşık bir konudur ve bilim adamları ekosistem dengesi ve tüketici sağlığı üzerindeki sonuçlarını henüz tam olarak değerlendirememektedir. Sosyal ve ekonomik etkiler de kesin ve anlamlıdır. Kamu yetkilileri, ülkesel atıkların yönetimini hassasiyetle iyileştirmelidir. Tüm insanlığın farkındalığı, kural ve uygulamalara bağlılığı önemlidir.
Tüm bunlara ek olarak, bu kirlilik boyunca bulunan odun hamurunun küçük liflerinin binlerce ton geldiğine inanılıyor. Tuvalet kağıdı yarım asırdan fazla, yıllarca her gün okyanuslara akıtıldı.
Bu sinsi felaketin, 1945’ten bu yana, her on yılda 10 kat arttığına inanılıyor.
